دوشنبه ۱۹ شهریور ۱۳۸۶ - ۱۵:۲۲
۰ نفر

سپیده سمائی: بر اساس آخرین آمار پایگاه (ESI (Essential Science Indicators، جمهوری اسلامی‌ایران از نظر تعداد تولیدات علمی‌نمایه شده و تعداد کل استنادها با یک پله صعود، و از نظر نسبت استناد به هر تولید علمی، با دو پله صعود نسبت به دوره قبل، در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی پس از ترکیه و مصر قرار گرفت.

بر اساس این آمار در طی دوره 10 ساله اول ژانویه 1997 تا 30 آوریل 2007، جمهوری اسلامی‌ایران دارای 26495 عنوان تولید علمی‌بوده که از این نظر در بین 145 کشور که رتبه‌بندی بر روی آن‌ها صورت گرفته در رده 41 جهان قرار می‌گیرد.

همچنین در این دوره 10 ساله، کل تولیدات علمی‌ایران، 81153 دفعه مورد استناد قرار گرفته که این آمار کشورمان را از نظر تعداد کل استنادها در رتبه 48 جهان قرار می‌دهد.

اما این آمار در حالی از سوی دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی مدیر گروه علم‌سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی‌کشور اعلام شده است که این روزها موضوع جایگاه علمی‌ایران و ثبت مقالات علمی‌در پایگاهی چون ISI به شدت مورد چالش قرار گرفته است.

چندی پیش دکتر رضا داورى اردکانى رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی‌ایران در مقاله‌ای که در روزنامه ایران به چاپ رسیده، ضمن انتقاد از اینکه ISI ملاک مطلق در رتبه بندى علمى کشورها و تعیین مقام و مرتبه دانشمندان قرار گرفته است، اظهار داشت: شنیده‌ام که گفته‌اند اگر هر یک از اعضاى هیأت علمى دانشگاه‌ها یک مقاله در ISI داشته باشند ایران در عداد ده کشور برتر علمى جهان قرار مى‌گیرد. من وقتى این را شنیدم گفتم چرا نوشتن دو مقاله را پیشنهاد نکنیم تا یکى از پنج کشور صاحب علم باشیم؟ این ظاهراً تدبیر خوبى است ولى بهتر آن است که عجالتاً آن را مخفى بداریم زیرا اگر کشورهایى که در ردیف‌هاى بالاتر از ما قرار دارند مثل ما متوجه شوند که با ثبت مقاله بیشتر در فهرست ISI علمشان ترقى مى‌کند، شاید به هریک از پژوهندگان و دانشمندانشان تکلیف کنند که هریک دو مقاله بنویسند. در آن صورت این خطر وجود دارد که ما رتبه فعلى را هم از دست بدهیم.

اما دکتر نوروزی در گفتگو با همشهری در پاسخ به این اظهارات این استاد فلسفه دانشگاه تهران می‌گوید: هرگاه شاخصی برای ارزیابی معرفی شود، جامعه مخاطب آن تلاش خواهد کرد که تلاش خود را با آن شاخص‌ها هماهنگ کند و آن را به گونه‌ای هدایت کند که امتیازات بالاتری را در آن شاخص‌ها کسب نماید. بنابراین، این که دانشمندان سعی می‌کنند در ISI از رتبه و وضعیت علمی‌بهتری برخوردار شوند، امری بدیهی به شمار می‌رود، چرا که در صورت قرارگیری در رتبه‌های بالاتر علمی‌که طبق آن شاخص‌ها اعلام می‌شود، آن دانشمندان در سطح ملی و بین‌المللی شناخته می‌شوند و افراد بیشتری امکان بهره‌مندی از معلومات آنها را خواهند یافت.

وی در پاسخ به این اظهار‌نظر دکتر داوری که‌ ISI را صرفاً یک مرکز فهرست‌نویسی می‌داند که باید در همین حد به آن توجه داشت، می‌گوید: ISI یک مرکز نمایه‌سازی است نه فهرست‌نویسی و هدف از نمایه‌سازی و همچنین فهرست‌ نویسی تسهیل نمودن فرایند بازیابی و دسترسی به مدرک است. در دنیای گسترده امروز، به دلیل حجم گسترده تولیدات علمی، بازیابی و به دنبال آن بهره‌گیری از اطلاعات مندرج در یک مدرک علمی، تنها زمانی امکان‌پذیر است که  به خوبی از فرایند‌های نمایه‌سازی عبور کرده است.

از طرفی، مورد پذیرش قرار داشتن شاخص‌های ارزیابی تولیدات علمی‌در سطح بین‌المللی به عنوان یک اصل مهم تلقی می‌شود، چرا که در این صورت، امکان مقایسه یکسان و دقیق این عوامل در جوامع مختلف فراهم شده و توانمندی‌های علمی‌هر کشور در سطح جهان در معرض نمایش قرار می‌گیرد. این یکی از دلایلی است که استفاده از آمارها و شاخص‌های مؤسسه اطلاعات علمی‌را به عنوان نوعی چارچوب برای سنجش و ارزیابی تولیدات و فعالیتهای علمی، همواره مورد استفاده متخصصان علم‌سنجی در کشورهای مختلف قرار داده است.

ISI تنها ملاک نیست

ISI در دانشگاه‌های ما تنها ملاک علمی‌دانشمندان ما محسوب می‌شود.

این را دکتر داوری می‌گوید. اما مدیر گروه علم‌سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی‌در این زمینه می‌گوید: ISI تنها ملاک محسوب نمی‌شود بلکه یکی از ملاک‌های ارزیابی به شمار می‌رود و در آئین‌نامة جدید ارتقاء، نمایه شدن مقاله‌ها در پایگاه‌های ISC که توسط کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز راه‌اندازی شده است نیز به عنوان یکی دیگر از معیارهای ارتقاء علمی‌اعضای هیأت علمی‌درآمده است.

همچنین‌، از مهرماه سال 1385، گزارش استنادی نشریات که توسط پایگاه PJCR کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز ارائه می‌شود و میزان استناد به مقاله‌های نشریه را نشان می‌دهد، به عنوان یکی دیگر از ملاک‌های ارزیابی نشریات فارسی محسوب می‌شود.

اما استاد فلسفه دانشگاه تهران در بخشی دیگر از مقاله خود آورده است: « به صرف افزایش مقالات، علم پیشرفت نمىکند بویژه که مقصود و غرض هم نه علم، بلکه رسیدن به فلان رتبه و داشتن فلان تعداد مقاله باشد. ممکن است ما با همین تعداد مقالات که مى نویسیم به نظم علمى و جهان علم راه یابیم اما بدانیم که ممکن است تعداد این مقالات ده برابر شود و در علم کشور تحول اساسى روى ندهد. آیا درد علم و آموزش و فرهنگ در کشور ما کمبود مقاله در فهرست ISI است و مؤسسات علمى وظیفه اى جز این ندارند که به هر وسیله اى این کمبود را جبران کنند؟»

دکتر نوروزی در پاسخ به این مسئله می‌گوید: توسعه دارای ابعاد گوناگونی است. در مسیر توسعه انسانی، هر قدر موقعیت‌های افراد برای کسب دانش و دسترسی به منابع اطلاعاتی بیشتر شود، آن‌ها از امکان بیشتری برای دسترسی سریع‌تر به زندگی پیشرفته، سودمند و سالم برخوردار خواهند بود.

وی در ادامه می‌افزاید: درد علم و فرهنگ و آموزش در کشور ما کمبود مقاله در ISI نیست، امّا باید در این راه نیز گام برداشت. شواهد تاریخی بسیاری برای تأیید این مسئله وجود دارد.

مطالعه تاریخ علم و فناوری کشورها نشان می‌دهد که تقریباً تمام کشورها از ابتدا کار خود را از علم آغاز کرده‌ اند و سپس به فناوری دست یافته‌ اند. تنها کشوری که از این قانون عدول کرد و در ابتدا فناوری را به عنوان مقدمه‌ تولید علم قلمداد کرد ژاپن بود. اما ژاپن نیز در مسیر توسعه خود دریافت که با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده است.

از این رو، در دهه 1980، اعلامیه عمومی‌تولید علم خود را صادر کرد و طی آن از همه ژاپنی‌ها خواست که در هر کجا و با استفاده از هر وسیله ممکن به تولید علم بپردازند. از طرفی، ابزارهای مختلفی وجود دارد که به سنجش ابعاد مختلفی از توسعه کشورها می‌پردازد. تعداد تولیدات علمی‌نمایه شده در نمایه‌های معتبری همچون پایگاه‌های مؤسّسه اطّلاعات علمی، تنها بخشی از این موارد به شمار می‌رود.

رئیس گروه علم‌سنجی به عنوان نمونه به شاخص‌های سنجش فناوری اشاره می‌کند و می‌گوید: در این زمینه می‌توان از شاخص‌های سنجش فناوری که توسط مجمع جهانی اقتصاد (WEF) ارائه می‌شود و به ارزیابی مشارکت اقتصادی کشورها در فناوری جهانی می‌پردازد اشاره کرد.

وی با اشاره به فعالیت‌هایی که در کشور ما در این زمینه انجام شده است، می‌گوید: «در کشور ما نیز فعالیت‌های مختلفی برای تدوین شاخص‌ها و ارزیابی وضعیت علم و فناوری صورت گرفته است.

در یکی از مهم‌ترین این فعالیت‌‌ها که توسط گروه علم‌سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی‌کشور در حال اجراست، جمع‌بندی این فعالیت‌ها و تدوین شاخص‌هایی برای سنجش و ارزیابی تولیدات علمی‌و فناوری کشور در دستور کار قرار دارد که بی‌تردید، از نتایج آن می‌توان در راستای ارزیابی سایر تولیدات علمی‌ایران نیز بهره جست.

بنابراین، همان طور که ملاحظه می‌شود، داشتن مقاله‌های نمایه شده در پایگاه‌های مؤسسة اطلاعات علمی، به عنوان تنها ملاک ارزیابی توسعه کشورها به شمار نمی‌رود، بلکه به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای آن محسوب می‌شود.

کد خبر 31102

برچسب‌ها

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز